Jak działa mechanizm uzależnienia? Uzależniamy się od jakiejś substancji lub czynności z tego samego powodu, dla którego początkowo jej próbujemy – ponieważ podoba nam się sposób, w jaki się czujemy. I chociaż niektórzy ludzie mogą spróbować narkotyku, wypić drinka lub zjeść pączka i nigdy nie wpadną w nałóg, prawie każdy z nas jest w stanie się uzależnić. Użytkownicy przekraczają pewien próg i przechodzą transformację w uzależnienie. Niestety często się to kończy leczeniem w ośrodku terapii uzależnień.
Tworzenie uzależnienia
Badania rzuciły światło na zmiany, jakie zachodzą w mózgu po tym przejściu, rozwijając model uzależnienia oparty na „chorobie mózgu”. Jest to obecnie najbardziej rozpowszechniony pogląd na temat uzależnienia wśród społeczności naukowej. Sposób, w jaki uczymy się przetrwać, opiera się na systemie nagród. Kiedy robimy coś, co pomaga nam przetrwać, np. jemy lub ćwiczymy, układ limbiczny naszego mózgu nagradza nas za to zachowanie, uwalniając dopaminę, substancję chemiczną, która sprawia, że czujemy się dobrze. Ponieważ podoba nam się nasze samopoczucie, uczymy się powtarzać to zachowanie. Różne substancje w różny sposób oddziałują na układ limbiczny – ośrodek nagrody – w naszych mózgach, ale wszystkie substancje nadużywane powodują uwalnianie w mózgu wysokiego poziomu dopaminy. To uwolnienie może być od dwóch do 10 razy większe niż ilość, którą mózg uwalnia normalnie, dając użytkownikowi poczucie „zrywu” lub „haju”. Ze względu na to uwolnienie i jego wpływ na mózgowy ośrodek nagrody, użytkownicy bardzo szybko uczą się używać substancji lub angażować się w daną czynność. Uczą się tego w ten sam sposób, w jaki uczą się jeść lub ćwiczyć, ale jeszcze szybciej i z większą intensywnością, ponieważ uwalnianie dopaminy jest o wiele większe. Ponieważ ilość uwalnianej dopaminy jest nieprawidłowa, mózg ma trudności z odzyskaniem normalnej równowagi chemicznej po odstawieniu substancji. Powoduje to kaca, czyli odstawienie substancji, co może objawiać się bólem fizycznym, depresją, a nawet niebezpiecznymi zachowaniami. Z czasem długotrwałe zażywanie substancji może doprowadzić do tego, że mózg przestanie produkować tyle dopaminy, ile produkuje naturalnie. Powoduje to dalsze przyjmowanie substancji, co prowadzi do fizycznego uzależnienia – osoba uzależniona musi zażywać więcej substancji, aby czuć się normalnie, tworząc błędne koło, które może być trudne do przerwania. Z powodu tego procesu uczenia się i ostatecznego fizycznego uzależnienia od substancji, osoba zażywająca substancję staje się osobą nadużywającą substancji. W rezultacie osoba nadużywająca traci kontrolę nad aktem przyjmowania substancji lub angażowania się w jakąś czynność. Doprowadziło to do powstania przekonania, że aby wyleczyć się z uzależnienia, konieczna jest abstynencja – całkowite zaprzestanie używania substancji lub zachowań. Zgodnie z chorobowym modelem uzależnienia, ośrodek motywacyjny mózgu ulega reorganizacji. Priorytety zostają przesunięte w taki sposób, że znalezienie i używanie substancji (lub innej substancji, która da podobne efekty) staje się najwyższym priorytetem dla mózgu. W tym sensie, narkotyk zasadniczo przejął kontrolę nad mózgiem, a uzależniony nie ma już kontroli nad swoim zachowaniem. Alkoholik nie będzie miał na przykład problemu z podjęciem decyzji, czy wsiąść do samochodu i pojechać do sklepu po więcej alkoholu, czy nie – chęć będzie nieodparta.
Jak działa mechanizm uzależnienia?
Dzięki szeroko zakrojonym badaniom nad osobami uzależnionymi i tym, co je nakręca, nauka zawęziła listę zachowań i cech, które są objawami uzależnienia. Objawy te dzielą się na dwa rodzaje: fizyczne i behawioralne. Zachowania kompulsywne, takie jak uzależnienie od seksu lub hazardu, odnoszą się tylko do objawów behawioralnych. Ale nadużywanie substancji może obejmować oba typy. Fizyczne – u osoby uzależnionej tolerancja na daną substancję wzrośnie (co oznacza, że będzie ona potrzebowała więcej substancji, aby uzyskać „haj”, którego poszukuje) lub spadnie (co oznacza, że będzie potrzebowała mniej substancji, aby uzyskać haj). Osoba uzależniona będzie również wykazywać objawy odstawienia, gdy przestanie używać substancji. Objawy te obejmują pocenie się, drżenie rąk, problemy ze snem, mdłości, pobudzenie fizyczne, niepokój, halucynacje i napady drgawkowe. Uzależniony będzie używać więcej substancji (lub innej substancji), aby zmniejszyć lub wyeliminować te objawy. Behawioralne – osoba uzależniona najprawdopodobniej ma za sobą historię prób zaprzestania używania substancji (lub angażowania się w zachowania) bez większego powodzenia. Będzie również używać więcej substancji lub spędzać więcej czasu na używaniu substancji niż zamierza, a także poświęcać dużo czasu na zdobywanie, używanie i odzyskiwanie substancji. Innym objawem jest zaprzestanie wykonywania innych czynności, które kiedyś sprawiały mu przyjemność (np. spacery po parku) lub są jego osobistym obowiązkiem (np. chodzenie do szkoły lub pracy). Wreszcie, osoba uzależniona będzie kontynuować przyjmowanie substancji lub angażowanie się w daną czynność, nawet jeśli wie, że ma ona na nią szkodliwy wpływ.
